آیا خودروسازی تولید ملی است؟
مريم سلطان زاده
صنعت خودرو یکی از مهم‌ترین صنایع جهان است، به‌طوری که برخی کارشناسان بین‌المللی معتقدند که «صنعت خودرو، لوکوموتیو صنایع است.»
صنعت خودرو در ایران اگر چه قدمتی در حدود نیم قرن دارد اما به نظر می‌رسد هنوز با شرایط پایداری مواجه نیست، این صنعت با وجود آن که در ۲۰ سال گذشته بدون وقفه در حال رشد کمی بوده اما هنوز از مشکلاتی مانند ضعف کیفیت قطعات، فقدان استراتژی و دور ماندن از فناوری رنج می‌برد. در چنین شرایطی و در سال تولید ملی، پرسش این است که آیا خودروسازی در ایران یک تولید ملی به‌شمار می‌آید؟ آیا ویژگی‌ها و مزیت‌هایی که برای یک تولید ملی به‌کار می‌رود در خودروسازی ایران جاری و ساری شده است؟
در سال‌های اخیر خودروسازان ایرانی تلاش کردند خودروهایی با قیمت مناسب و کیفیت مطلوب به بازار عرضه کنند. آنها همواره در این فکر بودند که خودروهای ملی و تولید داخل در کشور تولید شود. در این زمینه سایپا و ایران خودرو با طراحی و تولید خودروهایی مانند تیبا و سمند توانستند تاحدودی به این هدف نزدیک شوند، اما باید به این نکته نیز توجه کرد که این خودروهای نامبرده به راستی کاملا از فناوری و تخصص کارشناسان ایرانی بهره‌برده‌اند؟ آیا تمام قطعات این خودروها را قطعه‌سازان وطنی تامین کرده‌اند؟
براساس آمارهای ارائه شده از سوی سازمان تجارت جهانی در اواخر سال ۲۰۱۱، صنعت خودروی ایران با ارزش افزوده ۳/۷ میلیارد دلاری معادل ۱۶ درصد کل ارزش افزوده صنایع کارخانه‌ای ایران را به خود اختصاص داده است و از این نظر در رتبه نخست جهان قرار دارد.
این آمار نشان می‌دهد که صنعت خودرو ایران سه میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار ارزش افزوده را نصیب کشورمان کرده است. البته ایران با اختصاص ۱۰/۵درصد اشتغال صنایع کارخانه‌ای خود به بخش خودرو، رتبه سوم جهان را پس از آلمان با ۱۲/۴درصد و سوئد با ۱۱/۵درصد به خود اختصاص داده است. از سوی دیگر ایران با ۱۱۰ هزار شاغل در صنعت خودرو ۱/۲درصد از کل اشتغال جهانی در این صنعت را به خود اختصاص داده و در رتبه ۱۲ جهان قرار گرفته است. براساس گزارش سازمان تجارت جهانی، سهم ایران از ارزش افزوده جهانی در صنعت خودرو ۰/۷درصد است که این میزان ایران را در رتبه سیزدهم جهان قرار داده است.
این آمار درحالی از سوی سازمان تجارت جهانی ارائه شده است که براساس استراتژی صنعت خودرو، کسب حداقل ۳/۵ درصد از تولید جهانی خودرو، به‌دست آوردن سهم ارزش افزوده صنعت خودرو حداقل به میزان ۲/۶درصد از تولید ناخالص ملی و کسب سهم ارزش افزوده صنعت خودرو حداقل به میزان ۱۹درصد از ارزش کل صنعت کشور می‌تواند در ارتقای رتبه ایران در تولید خودرو موثر باشد. البته می‌توان گفت که صادرات خودروهای تولید داخل می‌تواند ارزش‌افزوده بیشتری را نصیب کشور کند. در بازار جهانی خودرو رقابتی سخت بین خودروسازان برقرار است، به همین دلیل خودروسازانی موفق هستند که بتوانند محصولات با کیفیت تولید کنند و بفروشند. در این بازار کشوری موفق عمل خواهد کرد که بتواند با صادرات خود ارزش افزوده بیشتری را کسب کند. گرچه امروزه، خودروسازان بزرگ به واسطه همکاری مشترک با یکدیگر، هزینه‌های طراحی و پلت‌فرم را پایین آورده و اصرار چندانی بر ملی‌سازی ندارند، اما در ایران داستان به شکل دیگری است، چرا‌که شرکت‌های خودروساز علاقه زیادی به داشتن «محصول ملی» دارند. این علاقه به حدی است که آنها نه‌تنها خودرو، بلکه موتور ملی نیز طراحی و تولید کرده‌اند و از سال گذشته ساخت پلت‌فرم ملی در دستور کار سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران – ایدرو- قرار گرفته‌است.
هم‌اکنون ساخت خودرو ملی در کشور با شبهاتی مواجه است و همیشه این پرسش برای مشتری ایرانی مطرح بوده که اگر پلت‌فرم خودرویی متعلق به یک شرکت باشد و طراحی آن را شرکتی دیگر انجام دهد، آیا آن خودرو ملی است؟ به اعتقاد بسیاری از کارشناسان صنعت خودرو، اگر ساخت پلت‌فرم ملی وعده نباشد و خودروسازان با همکاری «ایدرو» بتوانند نسبت به ساخت آن اقدام کنند و طراحی آن نیز توسط خودروسازان انجام شود، به‌طور حتم خودرویی که روی این پلت‌فرم قرار می‌گیرد را می‌توان ملی نامید. در زمینه تولید خودرو ملی می‌توان گفت که اگر بتوانیم پلت‌فرمی را با استفاده از توان مهندسی خود طراحی کنیم، آنگاه باید لقب «ملی» را روی آن بگذاریم. تنها در صورت بکارگیری امکانات، سرمایه‌گذاری، ورود بخش خصوصی و مدیریت صحیح امکان طراحی و تولید پلت‌فرم ملی وجود دارد. البته بخش صنعت در این میان با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کند. این مشکلات در تمام صنایع دیده می‌شود و صنعت خودرو نیز از آنها مستثنی نیست. نرخ بالای بهره بانکی، نوع عملکرد سیستم بانکی در ارائه تسهیلات و… از جمله این موضوع‌هاست که باید در این زمینه مورد بحث و بررسی قرار گیرد.
در اهمیت و استراتژیک بودن صنعت خودرو در همه دنیا از جمله ایران شک و تردیدی نیست اما آنچه که در سال‌جاری بیش از همه مورد توجه قرار گرفته و خواهد گرفت، «تولید ملی» است.
خودروسازی بی‌شک یک تولید ملی است اما لازم است برای اینکه در صنعت ایران نقطه‌ای قابل اتکا و جایگاهی مستحکم به‌شمار آید، تغییرات و به عبارت بهتر اصلاحاتی به خود ببیند. نشانه‌ها و ظرفیت‌های این تحول وجود دارد و دیده می‌شود، نیاز تنها یک انقلاب صنعتی است.
