ماجرای ممنوع الخروج شدن یک ناشر لبنانی از ایران

الهه خسروی‌یگانه: ناشر لبنانی که برای شرکت در نمایشگاه کتاب تهران به ایران آمده بود به دلیل شکایتی که از او در زمینه زیرپا گذاشتن قانون کپی رایت صورت گرفته، ممنوع الخروج شده است. این خبری‌ست که محمدرضا وصفی، مدیرکل دفتر مجامع و تشکل‌های فرهنگی و هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم آن را تایید می‌کند. وصفی که در نمایشگاه کتاب هم مسئولیت بخش بین‌الملل را برعهده داشت، می‌گوید طرح شکایت از این ناشر لبنانی بر اساس انتشار غیرقانونی کتاب یک موسسه انتشاراتی در قم شکل گرفته است. وصفی امیدوار است مشکل این ناشر تا اوایل هفته آینده حل شود:

آقای وصفی خبر ممنوع‌الخروجی ناشر لبنانی که خبرگزاری مهر آن را منتشر کرده چیست؟ چرا این اتفاق افتاده است؟
این موضوع کمی پیچیده شده، شرح ماجرا را باید از وکیل محترم شاکی بپرسید. اما بهرحال بر پایه آنچه رخ داده روز پنجشنبه من به همراه ناشر لبنانی و چند تن دیگر به نزد شاکی محترم در شهر اصفهان رفتیم. ایشان یکی از محققین برجسته هستند و طی گفت‌وگوهایی که صورت گرفت، تراضی اولیه حاصل شد. بر همین مبنا می‌توان توقع داشت که در اوایل هفته آینده مشکل این ناشر لبنانی حل شود.

این شکایت بر چه اساسی صورت گرفته و ناشر لبنانی چه تخلفی در حوزه کپی‌رایت انجام داده که حالا با این مشکل روبرو شده است؟
مبنای این شکایت کتاب مرحوم حاج آقای همدانی از مراجع مشهور شیعه است که مرکز الجعرفیه الاحیا تراث کار علمی روی آن انجام داده است. گویا یکی از محققین این مجموعه که بیش از 15 ماه روی این مجموعه کار می‌کردند، نسخه‌ای از این پژوهش را به منظور چاپ و انتشار در اختیار موسسه لبنانی قرار دادند و عملا موسسه لبنانی یاد شده از انتشار این کتاب از سوی موسسه یاد شده در قم بی اطلاع‌ بوده‌ است. بهرحال بعد از انتشار این کتاب مدیریت محترم آن مرکز ظاهرا شکواییه‌ای ارسال کرده بودند. این شکواییه از طریق مجاری اصلی مثل سفارت لبنان در ایران به دست متهم نرسیده و موسسه یاد شده گویا زمانی از این موضوع مطلع می‌شوند که برای حضور در نمایشگاه کتاب به ایران می‌آیند.

شما خودتان از این موضوع اطلاع داشتید؟ یعنی می‌دانستید که از این ناشر شکایتی صورت گرفته است؟
در طی سالیان که بنده مسئولیت بخش بین‌الملل نمایشگاه کتاب تهران را برعهده داشتم از این نوع اتفاق‌ها رخ داده است. این که گاهی محققی ایرانی از ناشر لبنانی شکایت داشت و یا ناشران شیعه لبنان از ناشران ایرانی طرح گلایه می‌کردند. مبنی بر این که ما برای چاپ کتابی هزینه کرده‌ایم و بعد ناشری در قم بدون اذن و اجازه ما آن کتاب را منتشر کرده است. طی این سال‌ها تلاش کردیم تا بر اساس یک منشور اخلاقی نانوشته بین این دو حوزه نشر شیعی و به طور اخص ناشرانی که در ایران در حوزه اهل بیت کار می‌کنند و ناشران لبنانی تفاهم ایجاد کنیم. خیلی از مسائل هم در طی این سال‌ها به همین طریق حل شد و بسیاری از افراد به حقوق تضییع شده خود رسیدند. چه از جانب ناشران لبنانی و چه از طرف ناشران ایرانی. این هم یکی از مواردی بود که می‌توانست در همان مسیر حل و فصل شود و به این پیچیدگی‌ ختم نگردد. معمولا هم یک حسن اجابتی را طی سال‌های گذشته از سوی هر دو طرف داشتیم که هر مسئله‌ای که طرح شده بود، ضمن پذیرفتن عدم رعایت اصول اخلاقی در موارد گذشته تاکید بر این بود که دیگر چنین اتفاقی رخ ندهد. اگر این مسئله هم در همین مجرا قرار می‌گرفت، شاید این اتفاق رخ نمی‌داد ولی در عین‌حال ما هم خوشحال هستیم که شعبه محترم دادسرای ذیربط با این دقت پیگیر قانون کپی‌رایت هستند و آن را دنبال می‌کنند و امیدواریم که این پیگیری در همه موارد و بر مبنای قانون ۱۳۴۸ اعمال شود.

من جواب پرسشم را نگرفتم. شما از این شکایت مطلع بودید؟
خیر ما اطلاع نداشتیم و دو هفته قبل بود که خبردار شدیم. طی این مدت هم سعی کردیم بر اساس همان منشور اخلاقی نانوشته رفتار کنیم و روز ۵ شنبه در اصفهان و در بیت یکی از علمای اصفهان حاضر شدیم. طرف لبنانی و طرف ایرانی هم حضور داشتند، ضمن شش ساعت مذاکره قرار شده این مسئله فیصله پیدا کند و در چاپ‌های جدید این ناشر لبنانی، موسسه ایرانی بتواند 20 درصد از سود آثار تولید شده در لبنان را به شکل رایگان دریافت کند.

فکر نمی‌کنید وقوع اتفاقی از این دست، باعث شود که رغبت ناشران خارجی برای حضور در نمایشگاه کتاب کم شود؟
وکیل محترم شاکی در حال حاضر در خارج از کشور هستند و ما در اسرع وقت تراضی اولیه را حاصل کردیم. آنچه که به عنوان حوزه بین‌المل نمایشگاه مهم است این است که حضور ناشران خارجی در نمایشگاه کتاب حضوری مغتنم است و آنها به عنوان میهمان جمهوری اسلامی به شمار می‌روند. در نتیجه نمایشگاه فرصت مغتنمی‌ست برای حل و فصل مسائل حقوق از این دست و می‌توان چنین مواردی را خارج از ایام نمایشگاه هم پیگیری کرد.

الان وضعیت این ناشر به چه شکلی است؟
من از کم و کیف لایحه ارائه شده یا از دعوی حقوقی وکیل محترم آگاهی ندارم و همچنین از ماده استناد شده از سوی قاضی محترم هم بی‌خبرم. آن حرفی که مطرح شده و گفته شده مبنای شکایت فتوای آیت‌الله مکارم شیرازی است چیزی است که شاکی محترم بیان کردند و گفتند من بر پایه فتوا نظرم این بود که می‌توان این قضیه را دنبال کرد و از این‌رو دنبال کردم.

پس، تا اوایل هفته آینده مشکل ناشر لبنانی حل خواهد شد؟
امیدواریم این اتفاق رخ بدهد. به ویژه این که همسر این ناشر محترم بیمار و در بیمارستانی در بیروت بستری‌ست و ایشان باید هر چه زودتر به نزد همسرشان بازگردند. علاوه بر این که مدیریت موسسه یاد شده بر عهده برادر ایشان و نه خود ایشان و در حال حاضر کسی که ممنوع‌الخروج شده تنها به اعتبار این که شش دوره از مجموعه را به نمایشگاه کتاب آورده می‌تواند متهم باشد. چرا که موسسه لبنانی در اصل به نام متهم این پرونده یعنی محمد فولادگر نیست.

یعنی ایشان ایرانی‌ست؟
خاندان فولادگر خاندان بزرگی هستند که بیش از هشتاد سال پیش و در اوایل قرن بیستم به لبنان هجرت کردند و در حال حاضر نسل سوم این خاندان است که کارهای این بنگاه نشر را دنبال می‌کنند و در اصل به رغم این که فامیلی‌شان ایرانی‌ست و اصالت ایرانی دارند ولی مثل هر نسل سومی تقریبا فارسی را به سختی تکلم می‌کنند. حضور این خاندان در لبنان تاریخ ویژه‌ای دارد. آنها به همراه چند خاندان ایرانی دیگر اوایل حکومت پهلوی به عراق مهاجرت می‌کنند و بعد از آنجا به لبنان می‌روند تا فرهنگ شیعی را ترویج دهند و نخستین هسته‌های گسترده انتشاراتی اهل‌بیت مدار را تشکیل می‌دهند. این خاندان یکی از آن چند خاندان است که در جریان جنگ سی و سه روزه لبنان تمام چاپخانه و انبار موسسه انتشاراتی‌اش از بین رفت و عملا طی این چند سال اخیر به بازسازی خود پرداختند.