روایت گردآوری خانه به خانه کتب خطی عهد صفوی/ نگهداری تاریخ پنج قرن در انباری

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «میهن صنعت»، دایرةالمعارف بریتانیکا از مجموعه عظیم کتب خطی در آرامگاه جد سلاطین صفوی یاد می کند که آوازه آن همچنان در اذهان تاریخ این منطقه و کشور باقی است.

این دایرةالمعارف می نویسد: بقعه شیخ صفی الدین مساجد و مدارس بسیار عالی دارد و کتابخانه بسیار مهمتری نیز توسط شاه عباس اول در آن ایجاد شده که دارای کمیاب ترین کتاب های خطی است.

اما تاریخ سرنوشت شیرینی برای این مجموعه رقم نمی زد. جنگ های ایران و روس، تغییر سلسله های پادشاهی و بی توجهی به مواریثی که اروپایی ها در وصف آن عاجز می مانند، موجب می شود مجموعه خطی کتابخانه صفوی پراکنده شده و در طول سال های بعد هر کدام از کتب از یک جا سر درآورد.

در این میان محققی که مشتاق به تاریخ گذشته بویژه صفوی و حفظ مواریث آن در اردبیل است اقدام به جمع آوری کتب و اسنادی می کند که در انبار خانه های شهروندان اردبیلی به حاشیه رانده شده است.

خروج تنها 114 جلد کتاب از کتابخانه بزرگ صفوی توسط روسها

کتبی که اغلب در معابر و خیابان ها، کتاب فروش های دست دوم و حتی سمساری ها به حال خود رها شده تا تاریخ ناگفته این شهر مدتها بی محابا دست به دست شود و کسی به اهمیت این مواریث واقف نباشد.

ابراهیم سعادت می گوید در طول بیش از 20 سال کتب خطی از عهد صفوی، زندیه، قاجاریه و دوره های بعد را  به تعداد تقریبی 65 هزار جلد جمع آوری کرده ام.

تاریخ می گوید در زمان جنگ ایران و روس بخش اعظمی از کتب کتابخانه صفوی توسط ژنرال پاسکویچ به سن پطرزبورگ فرستاده شد.

با این وجود سعادتی معتقد است روس ها از این مجموعه فقط 114 جلد کتاب برده اند و 180 سند عهد صفوی نیز هم اکنون از جاهای مختلف جمع و گردآوری کرده ام.

این مجموعه دار تاکید دارد که بسیاری از کتب قدیمی در منازل اردبیلی ها بوده و می توان با جمع آوری آن بخش مهمی از این میراث را زنده کرد.

زیارت عاشورای مطلا به قلم احمد نهریزی

سعادتی اوج فعالیت تحقیقی خود را در جمع آوری اسناد تعزیه اردبیل می داند. بطوریکه دست خط هایی از مراثی، اشعار و تعزیه اردبیل با قدمت بیش از 250 سال قبل را جمع آوری کرده است.

سعادتی با تاکید به اینکه در اسناد و دست خط های رجل تعزیه زوایایی کشف نشده از واقعه عاشورا بیان می شود، اضافه کرد: دست خط هایی از فخر الذاکرین، عبدالمجید اردبیلی، ملا غلامعلی، ملا محمد حسین روضه خوان، حاج میر یحیی روضه خوان، حاج علی روضه خوان، حاج ملا وهاب روضه خوان، شیخ حسین ممقانی مجتهد، حاج میر صالح مرثیه خوان، میرزا علی اکبر مجتهد، شیخ حسن راثی، ذاکر اردبیلی، بیضا اردبیلی و تاج الذاکرین بخشی از تعزیه هایی است که جمع آوری شده است.

وی در عین حال که به بازنویسی تعزیه ها می پردازد سند معتبر تعلق شعر و تعزیه به فرد منسوب را در امضای افراد در زیر دست خط ها معرفی می کند.

اما در میان آثار سعادتی زیارت عاشورای مطلا به قلم احمد نهریزی از خطاطان برجسته صفوی به چشم می خورد که با وجود پیشنهاد هزینه های گزاف حاضر به فروش آن به مشتریان داخلی و خارجی خود نشده است.

موزه دو قرن تعزیه اردبیل در یک چاردیواری متروکه

به گزارش مهر این محقق کتب قدیمی و خطی که از ادیان مختلف  از جمله یهود، زرتشتی و مسیحیت را جمع آوری کرد است، عقیده دارد: اردبیل خواستگاه شیعه است و باید برای احیای آن کوشش شود.

با وجود اینکه طرح ایجاد موزه تعزیه از سوی این محقق بارها به مسئولان استانی پیشنهاد شده است، سعادتی از نحوه برخورد مسئولان نسبت به حفاظت از آثاری که در هیچ کجا نمونه آن یافت نمی شود گله مند است.

وی معتقد است در صورتی که پیرامون بقعه شیخ کلخوران رواق کار شود، می توان تندیس بیش از 300 رجل تعزیه اردبیل را در این محوطه گرد آورد.

محوطه ای که حتی در پاسداری بنای مقبره پدر شیخ صفی الدین اردبیلی ناکام بوده و از بین رفتن طرح و نقش های داخلی بنا و وضعیت نامناسب نگهداری حکایت ارج و منزلت آثار تاریخی استان است.

جمع آوری سازهایی با قدمت بیش از 200 سال

مجموعه اقدامات سعادتی محدود به جمع آوری اسناد و کتب نیست و این محقق سازهای دوره ها مختلف از جمله صفویه، زندیه و قاجار  و حتی سازهای کشورهای مختلف از جمله هندوستان را نیز جمع آوری کرده است.

بطوریکه 17 ساز صفوی این مجموعه دار به دلیل نبود فضای مناسب در انباری متروکه و بدون امکانات مراقبتی مناسب نگهداری می شود.

از جمله ساز های این مجموعه دار دایره با 200 سال قدمت، سی تار هندی، کمانچه با نقره و صدف و چوب "فوفل"، سازهای کوپه ای، کمانچه با چوبی نظیر چوب صندوق شیخ صفی با تزئینات نقره و استخوان و تنبور عهد صفوی است.

ضرورت حفظ میراث تاریخی اردبیل با ایجاد موزه اسناد

یکی از اهداف سعادتی ایجاد موزه اسناد و کتب خطی در اردبیل است که برای اجرای آن محل بیمارستان شیر و خورشید سابق و فاطمی را پیشنهاد کرده است.

می گوید: در برخی از استان های دیگر موزه اسناد داریم، اما در اردبیل با وجود حجم قابل توجه اسناد جمع آوری شده محلی برای نمایش آن وجود ندارد.

سعادتی برای خرید کتب و مجموعه خود گاهی حتی هزینه های ضروری زندگی را نیز کوتاه کرده است. این محقق بدون حمایت هیچ نهادی مبالغ کلان پیشنهادی برای فروش کتب این استان را رد کرده و امیدوار به همت بلندی است که بتواند تاریخ این استان را از انباری های متروکه به موزه های شایسته هدایت کند.